केपी शर्मा ओली
चैत्र १२,चैत्र । यो आलेख म जेलबारे कुरा गर्दै छु ।
जेलबारे चर्चा त पछि पनि होला । तर हाम्रोजस्तो अनुभवचाहिँ अब पछिल्लो पुस्ताले गर्न पाउनेछैन । समयले अब समाजलाई त्यस स्थितिमा फर्कन दिँदैन । समाज धेरै अघि बढिसकेको छ । तसर्थ, भोगाइको हिसाबले हाम्रो पुस्ता नै अन्तिम हो भन्दा हुन्छ ।
आजको नयाँ पुस्ताले जेल र यातनाबारे अनुभूति कसरी गर्छ कुन्नि ? आगोले पोलेको भोगाइ र अरूको कुरा सुनेर पोलेको महसुस गर्नु असाध्यै फरक अवस्था हो ।
हामीलाई राज्य विप्लवको आरोपमा मुद्दा चलाइएको थियो । फाँसी र मृत्युदण्डको सजाय माग गरिएको थियो । गोलघरमा थुनिएको थियो । मृत्युदण्ड पाउने बन्दीलाई अन्य बन्दीसँगै राख्नुहुँदैन भनेर गोलघरमा राखिएको थियो ।
गोलघरमा पूर्वपट्टि देब्रे र दाहिनेतिर ढोका छ, दुईवटा लामा घर पनि छन् । बीचमा ठूलो स्पेस छ । त्यो खुला ठाउँमा एउटा चारकुने घर छ । त्यहीबीचमा फेरि एउटा चोक छ । चोकको छेउछेउमा ससाना फलामका ढोका हालिएका ससाना कोठा छन् । त्यहाँ असाधारण अपराधी, मानसिक सन्तुलन गुमाएका वा मृत्युदण्ड सुनाइएका राजनीतिक बन्दीलाई राखिन्छ । मलाई पनि त्यहीँ राखिएको थियो । गोलघरमा राख्नुको अर्थ मृत्युको फैसला सुन्नु मात्रै हुन्थ्यो । तपाईंहरूलाई अहिले यो कुरा थाहा पाउँदा कस्तो लाग्छ कुन्नि ? हामी गोलघरमा मृत्यु पर्खेर बसेका थियौं । आफूलाई मारिने दिन कुर्दै बसेका थियौं ।
यस्तो अवस्थामा बस्नुपर्दा मानिसमा धेरै किसिमले प्रभाव पार्दो रहेछ । पहिले त जैविक हिसाबले प्रभाव पर्ने भैगयो । मर्ने भइयो भन्ने लाग्दो रहेछ । त्यसपछि राजनीतिक प्रभाव पर्दो रहेछ । जेल परेको छु । मुद्दा चलेको छ । म सत्ताविरोधी भएकैले मेरो ज्यान लिने अप्राकृतिक, अमानवीय र तानाशाही प्रहार भएको छ भन्ने एक किसिमको आक्रोश पनि हुँदो रहेछ । एउटा जैविक परिवेशभन्दा माथि उठेर समाज परिवर्तनको नायक, अभियन्ता, मार्गदर्शकको रूपमा अडिग रहनुपर्छ भन्ने भाव आउँदो रहेछ । त्यसपछि जीवन के हो ? मृत्यु के हो ? मलाई फाँसी दिने फैसला गरेको मान्छे मभन्दा पहिला मर्छ कि पछि मर्छजस्ता गम्भीर प्रश्नहरू दार्शनिक कोणबाट आउँदा रहेछन् । जब जैविक भावबाट दार्शनिकतामा पुगिन्छ, त्यसपछि मृत्यु भन्ने कुरा त्यति ठूलो विषय बन्दो रहेनछ । मृत्यु सम्झँदा पनि शरीरमा काँडा नउम्रने रहेछ । बरु, जतिजति दिन बित्दै जान्छ, आज तानाशाहीको एउटा दिन छोट्टियो भन्ने अनुभूति हुँदो रहेछ ।
जेलमा रहँदा म बिहानै उठेर नित्यकर्म सकेपछि अलिकति व्यायाम गर्थें । पढ्ने कुरा केही छ भने पढ्थेँ । जेलमा बिहान सबेरै खाना खाने चलन थियो, ८/९ बजेतिरै खाना खाइसकिन्थ्यो । त्यसपछि प्रायः कोठामै बस्थेँ । पढ्न पाउने समय पढ्यो, लेख्न पाउँदा केही लेख्यो र चिन्तन गर्यो । एवम्रीतले दिन गुज्रन्थ्यो । त्यहाँका मानिसहरू अक्सर रूखो बोल्थे । उनीहरूको रूखो बोलीसँग मेरो टक्कर परिरहन्थ्यो । उनीहरू सम्मानहीन ढंगले, हेपेर, अभद्र ढंगमा बोल्ने गर्थे । बोलीमा उनीहरूभित्र रहेको कुण्ठा र त्यसले उत्पन्न गरेको चिड्चिडाहट देखिन्थ्यो ।
साधारणतया घाम नअस्ताउँदै बेलुकीको खाना खाइसक्नुपर्थ्यो । साँझ चार–पाँच बजेतिरै खाना आइपुग्थ्यो । वर्षायाममा सारै ढिलो खाँदा ६ बजेसम्म खाना खाइसकिन्थ्यो । खाजा वा चियानास्ता गर्न पाइँदैनथ्यो । त्यसका लागि पैसा नै पुग्दैनथ्यो । जम्माजम्मी डेढ माना चामल र ६०/७५ पैसा दिइन्थ्यो । त्यसबाटै दैनिकी चलाउनुपर्थ्यो । दाउरा, तेल, दाल, नुन, मञ्जन, साबुन, जुत्ता चप्पल, तरकारी सबै त्यति पैसाले पुर्याउनुपर्थ्यो । जेलमा खाना आफैं बनाउनुपर्थ्यो । तर राजनीतिक बन्दीहरूको भने ‘मेस’ थियो । हामी पैसा उठाएर एकै ठाउँमा राख्थ्यौं । अनि त्यही पैसाले किन्थ्यौं । त्यसले हामीलाई दैनिकी चलाउन सजिलो पार्थ्यो ।
प्रायः बन्दीहरू कठिनाइभित्र पनि रमाइलो गर्थे । दालको कथा अहिले सम्झँदा पनि मलाई रमाइलो लाग्छ । त्यो दिन खाना खाने बेला भएको थियो । कुनै एक जनाले खाना बनाउने व्यक्तिलाई भन्यो— यो बेसार–पानीजस्तो के बनाउनुभएको हो ?
खाना बनाउने व्यक्तिले भन्यो— दाल हो ।
उसले फेरि सोध्यो, दाल भएको भए त गेडागुडी फेला पर्नुपर्ने नि त !
खाना बनाउने व्यक्तिले भन्यो— यो काँचो दाल होइन, पकाएको दाल हो । पकाएपछि दाल पग्लिन्छ ।
३५ जनाको हाम्रो मेसमा जम्मा आधा चौथाइ दाल पाक्थ्यो । त्यति थोरै दाल त्यत्रो जनाले खाँदा त्यसको गेडा कसरी भेट्नु ? त्यही पग्लिएको दालको झोलसँग पनि हामी खाना खुसी भएर खान्थ्यौं । त्यस्तो परिस्थितिमा खानाको महत्त्व बुझिन्छ । अहिले भोकाएपछि खाना खाने चलन छैन । भोक लाग्नै नपाई, अथवा अलिकति पेट खाली भएको महसुस हुनासाथ खाइहाल्छौं । भोक हामीले चिनेकै छैनौं ।
म जेल परेको पहिलो ६ वर्ष कसैसँग भेट्न दिइएन । त्यति लामो समय कसैले भेट्न नपाएपछि परिवारका सदस्यहरूमा पनि जेलमा भेट्न जाने आदत नै हराइसक्या हुन्थ्यो ।
त्यति हुँदाहुँदै पनि यस्सो दुई–चार जना कहिलेकाहीँ भेट्न आउँथे । आफन्तलाई देख्न पाउँदा खुसी लाग्थ्यो । भेटघाट गर्न त के पाउनु र ! देखादेखजस्तो मात्रै हुन्थ्यो । भित्र र बाहिर बसेर, सरकारी जासुस छेउमा राखेर कुरा गर्नुपर्थ्यो । आत्मीय ढंगले कुरा गर्न पाइँदैनथ्यो, मनका कुरा खोल्न पाइँदैनथ्यो ।
म बस्ने कोठा कस्तो थियो भनेर सायद अहिलेको पुस्ताले अनुमान पनि गर्न सक्दैन । त्यो ६ फिट लामो, ४ फिटजति चौडा कोठा थियो । चारैतिर धेरै नै मोटो पर्खाल थियो । पर्खालबाट पानी पलाउँथ्यो । कोठामा घाम कहिल्यै आउँदैनथ्यो । खुट्टा पसार्न पनि गाह्रो, मान्छे बस्न मिल्ने तर उभिन नमिल्ने खालको कोठा थियो ।
जेलमा शौचालय थिएन । कोठामा सानो प्वाल पारिएको थियो । त्यसमै दिसापिसाब गर्नुपर्थ्यो । त्यो प्वालमा मुसाहरू खेल्थे । निदाउन खोज्यो, मुसाले दिसा ल्याएर सिरकमाथि छरिदिन्थ्यो ।
राति मुख सुक्थ्यो, तर कोठामा पानीको थोपो हुँदैनथ्यो । साँझ चार–पाँच बजे खाना खाएपछि बिहान नहुन्जेल पानी पिउन पाइँदैनथ्यो । काकाकुल भएर बिहान ८ बजेसम्म कुर्नुपर्थ्यो । मैले एक दिन पानी खान सुराही चाहियो भनेँ । तर ‘सुराही फुटाएर घाँटी रेटेर मर्यौ’ भने के गर्ने भन्दै दिएनन् । मैले भनेँ, ‘म मर्न परे गोली खाएर मर्छु, तर आत्महत्या गर्ने कायर म हैन । माटाको खपटाले रेटेर कहीँ घाँटी छिन्छ र मानिस मर्छ ?’ तर मेरो कुरा कसैले सुनेन । कुनै एउटा भाँडामा त पानी देऊ भन्दा पनि दिएनन् । मैले दूधको प्याकेटमा भए पनि पानी देऊ भनेँ । ‘प्याकेट घाँटीमा अड्केर मर्यौ’ भने के गर्ने भन्न थाले । उनीहरूको उद्देश्य नै निहुँ खोज्ने र ‘हुँदैन’ भन्ने मात्रै हुन्थ्यो । तर हामीले पछि अनशन बस्ने, खाना नखाने गरेर २०३५ सालतिर पानी खाने सुराही लिइछाड्यौं ।
त्यसबखत हाम्रो मनस्थिति अलि बढी एग्रेसिभ थियो, दुःख दिने मान्छे देख्दा रिस उठ्थ्यो । आफूलाई मानसिक रूपमा सन्तुलित राख्न सहज थिएन त्यो ठाउँमा । त्यहाँको वातावरण नै त्यस्तै खालको हुन्थ्यो । मसँगै जेलमा मानसिक सन्तुलन गुमाएका बन्दीहरू पनि थिए । उनीहरूको व्यवहार अनौठो हुन्थ्यो । कोही राति सुतिरहेका हुन्थ्ये त कोही रातभरि जाग्राम बसेर बिहानपख सुत्थे । राति ननिदाएको व्यक्तिले मस्त सुतिराखेको व्यक्तिलाई तथानाम गाली गर्थ्यो । फेरि ऊ सुतेपछि त्यसलाई अर्कोले सराप्न थाल्थ्यो ।
मानसिक अवस्था निकै खलबलिएका पूर्ण कुमाल नाम गरेका एक व्यक्तिसँग जोडिएको एउटा रमाइलो कहानी छ । त्यसबखत त्यो घटना दुःखपूर्ण थियो, तर अहिले सम्झँदाचाहिँ रमाइलो लाग्छ । एक दिन मलाई बाहिरबाट मासु–भात आयो । यस्सो अलिकति खाएको मात्रै थिएँ, ‘भात मलाई देऊ’ भन्दै उनले मलाई तथानाम गाली गर्न थाले । मैले खाना खानै सकिनँ । त्यसपछि मैले उनैलाई खान दिएँ । खाइसकेपछि उनी रुन थाले । भने, ‘माड्साप, मान्छे कतिसम्म गिर्न सक्दो रहेछ, मैले अघि भात त खाइसकेको थिएँ । तपाईं भोकै हुनुहुन्छ । त्यसै पनि तपाईं सारै कम खानुहुन्छ । आज त झन् भोकै पर्नुभयो । मैले मन थाम्न सकिनँ र तपाईंलाई खानै दिइनँ । म आफैंले खाएँ, म कति तल झरेँ । म आजदेखि मान्छे नै रहिनँ ।’ उनी धेरै बेर रोए त्यो दिन ।
केही दिनपछि फेरि मेरो लागि बाहिरबाट मासु–भात आयो । कुमालले फेरि त्यसै गरे । यस पटक त सुरुमै तथानाम गाली गर्दै मासु–भात मागे । मैले आफूलाई भोक लागेको बताएँ । तर उनले मान्दै मानेनन् । त्यस दिन पनि मैले मासुभात उनैलाई दिएँ । भात खाइसकेपछि खाना ल्याउने मान्छेलाई उनले भने, ‘म मन थाम्न सक्दिनँ, मासुभात ल्याएको दिन बाहिर लगेर खुवाऊ । भित्रै दिए उसले खान पाउँदैन ।’ अर्को एउटा कुरा पनि सम्झन्छु, ती कुमालसँग बागचाल खेल्न भने सकिँदैनथ्यो ।
अहिले पनि धेरैले मलाई सोध्नुहुन्छ— जेलमा छँदा निद्रा लाग्थ्यो भनेर । जेलभित्र मात्र होइन अहिलेसम्म पनि मलाई निद्राको समस्या कहिल्यै परेन, बिरामी हुँदाबाहेक । किनकि, म चिन्ता गर्दिनँ । गोलघरमा हुँदा एक दिन मैले कालीप्रसाद रिजालको कविता भेट्टाएँ । ‘फेरि एउटा बेकार दिन खेर गयो’ भन्ने आशयको थियो त्यो कविता । उनी कवितामा खेर गएको दिनको चर्चा गर्छन् । आज केही पनि भएन, एउटा बेकार दिन खेर गयो । यस्तैयस्तै भाव थियो कवितामा ।
म त्यो भावभन्दा अलिकति पृथक् थिएँ । मलाई रिजालको कविता मन परेको हो । तर मेरो जिन्दगी अलि भिन्न थियो । म अलि फरक ढंगले सोच्थेँ । मेरा हरेक दिन व्यर्थका हुँदैनथे, म दिनलाई व्यर्थ जान दिँदैनथेँ । म केही विचार गरिराखेको हुन्थेँ, केही न केही गरिरहन्थेँ । सुरुसुरुमा चुरोटका खोलमा कविता लेख्थेँ । पछि सादा पानामा लेख्न थालेँ । किताबहरू पढ्न थालेँ । मेरो धेरै समय चिन्तनमा बित्थ्यो ।
यी घटना, भोगाइ र व्यवहारलाई समग्रतामा हेर्नुपर्छ भन्ने लाग्छ मलाई । पुरानो पुस्ताले गरेको दुःख सहज थिएन । त्यो कुनै रोमाञ्च वा रमाइलो थिएन । त्यो कष्ट थियो, जीवनमरणको आन्दोलन थियो । तर पनि हामी आफूलाई ऊर्जाशील राख्न सधैं प्रयत्न गर्थ्यौं । हामी निराश थिएनौं, जस्तोसुकै अवस्थामा पनि आफूलाई उत्साही बनाइरहन्थ्यौं ।
पछिल्लो समय ‘डिप्रेसन’ भन्ने शब्द खेलाँचीजस्तो बन्न पुगेको छ । यसो सानातिना समस्या वा असफलता मिल्यो कि म त डिप्रेसनमा जाने भएँ भन्ने गरेको सुनिन्छ । अहिले आत्महत्या निकै बढिरहेको छ । आत्महत्या गर्छु भनेर ताली खाएर हिँडिरहेका मानिस पनि देख्छु । युवाहरू आत्महत्या गर्न तयार छन् भनेर ‘प्रोभोक’ गरिएको पनि छ ! दुरुत्साहन गर्ने स्वार्थी तत्त्व हुन् । तिनलाई हामीले हतोत्साही गर्नुपर्छ । युवालाई त परिस्थितिसँग जुध्न पो सिकाउनुपर्छ ।
ती तीन मृत्यु, जसले मलाई छोएर गए
आज म ७१ पूरा भएर ७२ वर्ष लाग्दै छु । मैले आजसम्म बाँचिसकेका दिनहरूभन्दा अब बाँच्ने दिन थोरै छन् । उसै पनि म धेरै पटक ‘मरें–मरें’ भनेर बाँचेको मान्छे हुँ । हुन त सबैको जीवनमा मृत्यु सँगसँगै हिँडिरहेको हुन्छ, अझ भनौं त्यो जीवनको निकै नजिक भएर हिँडिरहेको हुन्छ ।
जीवनलाई टिपूँटिपूँ, लिऊँलिऊँ र खोसूँखोसूँझैं गर्दै हिँडिरहेको हुन्छ । फूलबारीमा घुमिरहेको एउटा व्यक्तिलाई फूल टिपूँटिपूँ लागेझैं मृत्युलाई पनि जीवन टिपूँटिपूँ लागिरहेको हुन्छ ।
म मृत्युको बारेमा खासै धेरै सोच्दिनँ । किनकि, मर्नलाई कुनै योजना बनाउनुपर्दैन । मर्नु भनेको अन्धकारले छोप्नुजस्तै हो । मर्नु अज्ञानताजस्तै हो, अज्ञानी हुन कुनै मिहिनेत गर्नुपर्दैन । ज्ञानी हुनलाई पो मिहिनेत गर्नुपर्छ ।
मृत्युले कहिले नजिकैबाट झम्टिएको भान दिन्छ, तर त्यसले जितिसकेको हुँदैन । कहिलेकाहीँ केही पनि गरेजस्तो गर्दैन, तर झम्टिरहेको हुन्छ । मेरो जिन्दगीमा धेरै पटक यस्तो घटना भएको छ । कैयौं पटक मृत्यु मेरो नजिकैबाट गुज्रिएको छ । त्यसले मलाई धेरै पटक जबर्जस्ती घिच्याएर आफूसँगै लैजान पनि खोजेको छ ।
डरपोकहरू मृत्युको कुरा गर्न सक्दैनन् । र, त्यस्ता मानिसहरू मृत्युले समाउन खोजेका बेला उम्कन पनि सक्दैनन् । मलाई लाग्छ, मृत्युलाई बुझेर नै मानिस बढी बाँच्न सक्छ । मृत्युसँग डराएन भने त्यसले झम्टिहाल्न सक्दैन । मैले जीवनमा एक दर्जनभन्दा बढी पटक मृत्युलाई नजिकैबाट नियालेको छु, साक्षात्कार गरेको छु । तीमध्ये तीन वटा घटना आज म सम्झन चाहन्छु ।
हेलिकोप्टर दुर्घटना
२०५२ साउन २९ गते । हामी चढेको हेलिकोप्टर ५ हजार फिट माथिबाट एक्कासि तल खस्न थाल्यो । हेलिकोप्टर तल झर्न थालेपछि अब बाँचिँदैन भन्ने लागेको थियो । त्यो तल झरुन्जेल छोटो समयका लागि भयानक पीडा भयो । यस्तो लाग्थ्यो, मृत्यु आँखैअगाडि उभिएको छ । हेलिकोप्टर जति जमिन नजिक जान्थ्यो, मृत्यु त्यति नै नजिक आइरहेको भान हुन्थ्यो । उडिरहेको हेलिकोप्टर भुइँमा बजारिन ११ सेकेन्डजति लागेको थियो ।
भुइँमा बजारिएपछि हेलिकोप्टर कोल्टो परेको थियो । ढोका माथितिर अर्थात् आकाशतिर फर्किएको थियो । आफूलाई जिउँदो पाउँदा एक पटक हातखुट्टा चलाउन मन लाग्यो, सद्दे छन्/छैनन् भनेर जाँच्न । तिनलाई सद्दे पाउँदा आश्चर्य लाग्यो । भुइँमा बजारिएको हेलिकोप्टरभित्र धेरैबेर बस्दा आगो लाग्छ, पड्कन सक्छ भन्ने डर थियो । घाइते अवस्थामा बाहिर निस्कन सजिलो पनि थिएन । तर हामी जसोतसो हेलिकोप्टरबाट बाहिर निस्कियौं ।
बाहिर निस्किएर हेरेपछि ढुक्क भयो– वरिपरि मृत्यु थिएन । त्यसले हामीलाई केही घाउचोट भने दिएको थियो । थप्पड हानेको थियो, कसै–कसैको करङ भाँचिदिएको थियो । कसैको हात मर्काइदिएको थियो । तर मृत्यु भने हामीलाई आक्रमण गरेपछि आफैं टाढाटाढा भागेको थियो । मृत्युको त्यो आकस्मिक झम्टाई वास्तवमै खतरनाक थियो । बाघले बरु त्यसरी झम्टिँदैन होला, मृत्युले त्यसरी झम्टेको थियो हामीलाई त्यसबखत ।
एपेन्डिसाइटिस अपरेसन
२०७६ मंसिर महिनाको एक दिन मलाई अचानक पेट दुख्यो । खप्नै गाह्रो भएपछि मलाई अस्पताल पुर्याइयो । एपेन्डिसाइटिस भएको रहेछ । मेरो आन्द्रामा इन्फेक्सनसमेत भएको देखियो । त्यसले गर्दा आन्द्रा सुन्निएको थियो । पीप निस्केर आन्द्रातिर फैलिएको थियो । आन्द्रामा इन्फेक्सन भएपछि त्यसले झन् छिटो पीप निकालेको र पेटभरि फैलिएको पत्ता लाग्यो । तर पीप रक्तनलीमा प्रवेश गर्न पाएनछ । डाक्टरहरूले हतारहतार मेरो अपरेसन गर्नुभयो । शल्यक्रियापछि मेरो ब्लडप्रेसर स्वाट्टै घटेछ । यसरी घटेछ कि मलाई बचाउनै सकिँदैन कि भन्ने आशंकामा डाक्टरहरू पुग्नुभएछ । प्रेसर बढाउने तेस्रो डोज औषधि दिँदा पनि बढेनछ । स्थितिमा कुनै सुधार आएनछ । डाक्टरहरूले त माया नै मार्नुभएछ ।
मलाई अब्जर्भेसनमा राखिएको थियो । म नबाँच्नेजस्तो भएपछि अपरेसन गर्दा चिरिएको घाउ नसिलाईकन त्यत्तिकै छोड्ने कि भन्ने पनि कुरा भएछ । तर अपरेसन पूर्ण गर्नुपर्छ भनेर घाउ सिलाइएछ । केही समय अब्जर्भेसनमा राखेपछि म बौरिएँ अर्थात् बाँच्ने अवस्थामा पुगें ।
होस खुल्दा भेन्टिलेटरमा थिएँ । डाक्टरले मतिर हेरिराखेको देखें । मेरो मुखमा केही राखिएको थियो, जसले गर्दा बोल्न मिलेन । हातखुट्टा चलाउन खोजें, एनेस्थेसियाको प्रभावले गर्दा त्यो पनि चलेन । आँखा डाक्टरतिर फर्काउन खोजें, त्यसो गर्न पनि सकिनँ । डाक्टरको धमिलो आकृति देखें । मैले केही भन्न खोजेको डाक्टरले बुझ्नुभयो सायद, एक जना डाक्टरले भन्नुभयो, ‘मुखमा भेन्टिलेटरको पाइप राखिएको छ । तपाईंको फोक्सो आफैं सास फेर्न सक्ने भएपछि त्यसलाई हामी निकाल्छौं । त्यसपछि भने तपाईं बोल्न सक्नुहुन्छ ।’
अस्पतालमा मलाई पटकपटक होस खुलेजस्तो हुने तर नखुल्ने भयो । धेरै पटक त्यस्तो भयो अनि बल्ल होस खुल्यो । मैले आँखा खोलें, डाक्टरहरू धेरै खुसी हुनुभएको देखें । बल्ल उहाँहरूलाई म बाँच्छु भन्ने लाग्न थालेछ ।
यी सबै कुरा मलाई निको भएपछि डाक्टरहरूले नै सुनाउनुभएको हो ।
‘यो मरिसक्यो, अब फर्किंदैन’ भनेर सबैले आस मारेको मेरो आफ्नै कथा त मैले कैयौं पटक सुनेको छु । तर यस पटकको यो कथा सुन्दा अलि रोमाञ्चक जस्तो लाग्यो । अचेत अवस्थामा भएका कुरा सुन्दा अचम्म लाग्छ तर त्यो पीडादायी हुँदैन । मृत्युले समाउन खोज्दै गर्दाचाहिँ अलिकति नरमाइलो अनुभव हुने रहेछ ।
कारागारबाट निकालेर मार्न लैजाँदा
२०३० मंसिर ३ गते । रमरम साँझ, अँध्यारो फैलने क्रममा थियो । हामीलाई गौर थानाबाट बाहिर निकालियो र गाडीमा हालियो । त्यो गाडीमा गैंची र कोदालो पनि राखिएका थिए ।
थानामा सब–इन्स्पेक्टर थिए– मोहनप्रसाद अधिकारी र हबलदारको नाम शिव थियो । ती हबलदारको थर बिर्सिएँ मैले । थानामा ‘माथि’ बाट एउटा पत्र आएको थियो । त्यो पत्रमा हामीलाई ‘अड्डा सार गरी माथि पठाइदिनू’ भनी लेखिएको रहेछ । अड्डा सार भनेको ठाउँ सार्ने अनि माथि पुर्याइदिनू भनेको चाहिँ मारिदिनु । अर्थात्, पत्रमा हामीलाई ठाउँ सारेर मारिदिनू भन्ने लेखिएको थियो ।
हामीलाई राखिएको गाडी अगाडि बढ्यो । केही अघि पुगेपछि चोक जस्तो ठाउँ आयो । सब–इन्स्पेक्टर मोहनप्रसादले आदेश दिए, ‘गाडी दायाँ मोडेर लैजाऊ ।’ आदेश पाएपछि ड्राइभरले भन्यो, ‘बाटो त बायाँ हो सर ।’
मोहनप्रसादले थपे, ‘मलाई थाहा छ । दायाँ लैजाऊ ।’ त्यति नै बेला शिव हबलदार बोले, ‘तयारी देब्रेको छ, सर !’ त्यसपछि मोहनप्रसाद कड्किए, ‘म अफिसर हुँ, चुप लागेर बस् । नत्र ठीक हुन्न ।’
गाडी दायाँ मोडेर लगियो । पछि थाहा भयो, गाडी देब्रेतिर मोडेको भए हामीलाई मार्न तयारी गरिएको ठाउँ पुगिने रहेछ । त्यहाँ हामीलाई गोली हानी मार्ने मान्छे तयारी अवस्थामा राखिएको थियो । मारेर पुर्न खाल्डोसमेत खनिसकिएको रहेछ । दाहिने मोडिएको केही घण्टापछि हामी चन्द्रनिगाहपुर पुग्यौं, चकमन्न रातमा ।
दुई महिनादेखि हामीले एक छाक पनि पेटभरि खान पाएका थिएनौं । चन्द्रनिगाहपुरमा हामीलाई खाना खान दिइयो । लामो समयपछि खान पाएकाले त्यसबखत खाना यसरी खायौं कि, आफैंलाई लाज लाग्यो । तर भोकका अघिल्तिर लाजको के अर्थ र ! हामीले धेरै पटक खाना थप्यौं ।
त्यो दिन हामीलाई बायाँतिर मोडेर लगिएको भए गोली खाएर ढलिरहेका हुन्थ्यौं । कोही हामीलाई खाल्डोमा पुरिरहेका हुन्थे । तर गाडी दाहिने लाग्दा खाल्डामा पुरिने बेला हामी थपीथपी मासुभात खाइरहेका थियौं । त्यसरी खान पाउँदा बडो आनन्द आएको थियो ।
आनन्द मभित्र धेरैबेर टिक्न पाएन, एउटा कुराले पिरोल्न थाल्यो मलाई– अब यो सब–इन्स्पेक्टरको हालत के हुन्छ ? हामी त थप केही घण्टा बाँचौंला । तर उसको जिन्दगी के हुन्छ ?
मैले सब–इन्स्पेक्टरलाई सोधें, ‘आखिर हामीलाई त मारिहाल्छन्, तपाईंले यत्रो जोखिम किन मोल्नुभयो ?’
उनले उत्तर दिए, ‘मलाई मारिहाल्दैनन् । हुन त तपाईंलाई पनि अब मार्दैनन् होला । मैले आफूलाई मार्नुपर्ने गरी केही गरेको छैन । गए यही एउटा जागिर जान्छ । गाउँमा मेरा बा–आमाले जोगाएर राखेको खेतबारी छ, जोतेर खान पुग्छ, छोरा–छोरी पढाउन पुग्छ । मैले तपाईंहरूको कुरा सुनेको छु । तपाईंहरूले दिएको बयान पढेको छु । म देशभक्तहरूको हत्यामा आफ्नो कुनै पनि किसिमको संलग्नता जनाउन चाहन्नँ, जेसुकै सजाय भोग्नुपरोस् । म देशमा परिवर्तन होस्, जनताले सुख पाऊन् भन्ने चाहन्छु । मैले सेवा गर्न जागिर खाएको हुँ, यस्तो कुकर्म गर्न होइन । बरु म जागिर खान्नँ । मेरो चिन्ता नलिनुस् । अलिकति दुःख देलान् तर म सुरक्षित छु ।’
उनी निरन्तर बोलिरहेका थिए, ‘भोलि–पर्सि तपाईंहरूलाई यो सरकारले मार्न सक्छ । षड्यन्त्र भनेको यस्तो कुरा हो जसमा एक मिनेट बाँच्न सकियो भने त्यो पात्रको हातमा त्यही परिस्थिति हुँदैन । षड्यन्त्र यस्तो चीज हो, तपाईंले एउटा खाल्डो फड्किनुभयो भने अर्को षड्यन्त्र नबन्न पनि सक्छ । यसबाट जोगिएपछि तपाईं जोगिएको जोगियै हुन पनि सक्नुहुन्छ ।’
उनले भनेजस्तै भयो, हामी जोगिएका जोगियै भयौं ।
त्यो दिन मलाई लाग्यो, यस धरतीमा दुई प्रकारका मान्छे हुने रहेछन् । एउटा शिव हबलदारजस्ता, जोसँग मेरो कुनै दुस्मनी थिएन तर २०३० असोज २३ गते गिरफ्तार परेको दिनदेखि मलाई उनले राम्रो व्यवहार कहिल्यै गरेनन् । किन उनले मलाई त्यस्तो गरे होलान् ? किन उनले हामीलाई मार्न उक्साए होलान् ?
दोस्रो प्रकारका मानिस हुन्, सब–इन्स्पेक्टर मोहनप्रसादजस्ता । मैले उनलाई पहिला कहीँकतै चिनेको थिइनँ, कहिल्यै केही गुन लगाएको पनि थिइनँ । तर सरकारबाट पाउने मानपदवीको आस मारेर, जागिर धरापमा पारेर, अझ भनौं ज्यान नै जोखिममा राखेर उनी असल र मानवीय व्यवहार देखाउँदै थिए ।
साँच्चै !
अहिलेको राजनीतिमा म यसो हेर्छु– दुई प्रकारका मान्छे देख्छु । पहिलो, शिव हबलदारजस्ता र दोस्रो, सबइन्स्पेक्टर मोहनप्रसादजस्ता ।
नेकपा एमाले अध्यक्ष तथा पूर्वप्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले आफ्नो अनुभव र स्मरण आउँदो पुस्तालाई सुनाउन युट्युब च्यानल ‘बा’ सुरु गरेका छन् । यो लेख उक्त च्यानलमा राखिने पहिलो भिडियोको सम्पादित अंश हो ।
-कान्तिपुर अनलाइन बाट साभार गरिएको
