नयाँ वर्ष प्रत्येक नागरिकका लागि नयाँ आशा, सम्भावना र संकल्पको समय हो । विशेषतः नेपालको सन्दर्भमा, जहाँ आर्थिक विकासको गति अपेक्षाअनुसार अगाडि बढ्न सकेको छैन, त्यहाँ नयाँ वर्ष केवल चाडपर्वको उत्सव नभई एक सकारात्मक मोड पनि हो, जहाँ हामी आत्ममूल्याङ्कन गरेर भविष्यको लागि मार्गचित्र कोर्न सक्छौं । नयाँ वर्ष, २०८२, हामी सबैले समृद्धिको दिशामा ठोस कदम चाल्नुपर्छ भन्ने सन्देशका साथ अघि बढ्नु अत्यन्त आवश्यक छ ।
समृद्धि के हो ?
समृद्धि भन्नाले केवल आर्थिक विकासलाई मात्र जनाउँदैन। यसको दायरा धेरै फराकिलो छ । आर्थिक सम्पन्नताका साथै शिक्षा, स्वास्थ्य, सामाजिक न्याय, रोजगार, वातावरणीय सन्तुलन, र सुशासन पनि समृद्धिका अनिवार्य पाटाहरू हुन् । जब नागरिकलाई समान अवसर प्राप्त हुन्छ, जीवनस्तर उकासिन्छ, र सामाजिक सुरक्षाको प्रत्याभूति हुन्छ, तब मात्र साँचो समृद्धिको अनुभूति हुनसक्छ ।
समृद्धिको अवरोध ः
वगतका केही वर्षमा नेपालको आर्थिक तथा सामाजिक विकासमा थुप्रै चुनौतीहरू देखिएका छन् । राजनीतिक अस्थिरता, बेरोजगारी, विदेश पलायन, भ्रष्टाचार, असमानता, तथा स्रोतको दुरुपयोगले समृद्धिको यात्रा अवरुद्ध भएको छ । यिनै कारणले गर्दा नेपाली जनताले राज्यप्रति विश्वास गुमाउँदै गएका छन् । यस्ता समस्यालाई समाधान नगरीकन समृद्धिको सपना केवल नारा मात्र बन्न जान्छ ।
२०८२ः परिवर्तनको अवसर ः
नयाँ वर्ष २०८२ लाई हामी परिवर्तनको वर्ष बनाउन सक्छौं यदि हामी सबैले आ–आफ्नो ठाउँबाट जिम्मेवारीपूर्वक भूमिका निर्वाह गर्ने हो भने। सरकारले नीतिगत सुधार, जनतामुखी कार्यक्रम, पारदर्शिता, तथा लगानीमैत्री वातावरण सृजना गर्नुपर्छ । साथै नागरिक तहबाट पनि इमानदार श्रम, कर तिर्ने संस्कार, र राष्ट्रप्रतिको उत्तरदायित्व आवश्यक छ । समृद्धि सरकारी प्रयास मात्र होइन, सामूहिक प्रयासबाट सम्भव हुन्छ ।
शिक्षा र सीप विकास ः
२०८२ लाई समृद्धिको वर्ष बनाउन शिक्षा क्षेत्र सुधारमा विशेष ध्यान दिनुपर्छ । गुणस्तरीय शिक्षा र व्यवहारिक सीप बिना समृद्धि केवल कल्पना रहन्छ । सरकारले शिक्षालाई आधुनिक र रोजगारमुखी बनाउनु आवश्यक छ । विश्वविद्यालय, प्राविधिक संस्था, र तालिम केन्द्रहरूले युवालाई उद्यमशील बनाउनेतर्फ ध्यान दिनुपर्छ। युवालाई विदेश पलायनभन्दा आफ्नै देशमा अवसर देख्ने वातावरण बनाउनु अत्यावश्यक छ ।
कृषि र उत्पादनशीलता ः
नेपालको अर्थतन्त्र अझै पनि कृषि–निर्भर छ। तर कृषि प्रणाली परम्परागत भएकाले उत्पादकत्व कम छ । यस वर्ष सरकारले कृषिमा प्रविधिको प्रयोग, सहुलियतपूर्ण ऋण, तथा बजार व्यवस्थापनमा सुधार गर्नुपर्नेछ । यसले न केवल खाद्य सुरक्षामा मद्दत गर्छ, तर रोजगार सिर्जनामा पनि टेवा पुग्छ । स्थानीय उत्पादनलाई प्राथमिकता दिँदा आयात घटाउने र वैदेशिक मुद्राको बचत गर्न सकिन्छ ।
पर्यटनको प्रवद्र्धन ः
नेपालले पर्यटन क्षेत्रबाट ठूलो आर्थिक लाभ लिनसक्ने क्षमता राख्छ । २०८२ मा आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटनको प्रवद्र्धन गर्न नीति तथा पूर्वाधारमा लगानी गर्नुपर्छ । सांस्कृतिक सम्पदा, प्राकृतिक सुन्दरता र जैविक विविधताको सदुपयोग गर्न सक्ने हो भने लाखौं पर्यटक आकर्षित गर्न सकिन्छ । पर्यटनले साना उद्यम, हस्तकला, होटल, यातायातजस्ता क्षेत्रलाई समेत चलायमान बनाउँछ ।
ऊर्जा र पूर्वाधार ः
समृद्ध नेपाल निर्माणको अर्को आधार ऊर्जा र पूर्वाधार विकास हो। जलविद्युतको अपार सम्भावना भएको देशमा अझै पनि लोडसेडिङजस्तो समस्या देखा पर्नु विडम्बनापूर्ण हो । २०८२ मा जलविद्युत् परियोजनाहरूमा पारदर्शिता, दिगोपन र तीव्रता आवश्यक छ । सडक, पुल, यातायात प्रणाली तथा डिजिटल पूर्वाधारको विस्तारले व्यापार, शिक्षा र प्रशासन सबै क्षेत्रमा सकारात्मक असर पार्नेछ ।
सुशासन र भ्रष्टाचार नियन्त्रण ः
समृद्धिको मार्गमा सबैभन्दा ठूलो अवरोध हो– भ्रष्टाचार । सरकारी सेवा प्रणाली ढिलासुस्ती, अपारदर्शिता र राजनीतिक हस्तक्षेपबाट ग्रस्त छ । २०८२ मा नागरिकले प्रभावकारी सेवा पाउने, सरकारी कर्मचारी उत्तरदायी बन्ने, र अनियमितता न्यूनीकरण गर्ने वातावरण बनाइनुपर्छ । स्वतन्त्र प्रेस, नागरिक समाज र सामाजिक सञ्जालमार्फत जनताको आवाजलाई सुन्ने संस्कार विकास गर्नुपर्छ ।
सामाजिक न्याय र समावेशिता ः
समृद्धि सबै वर्ग, जाति, लिङ्ग र क्षेत्रका लागि समान रुपमा अनुभूत हुनुपर्छ । दलित, महिला, जनजाति, तथा पिछडिएको वर्गको सशक्तीकरण बिना समृद्धि अपूर्ण हुन्छ । २०८२ मा राज्यले समावेशी नीतिहरूलाई अझ प्रभावकारी बनाउँदै अवसरको समान वितरणमा जोड दिनुपर्छ ।
समृद्धिको सपना साकार पार्न नागरिक भूमिका ः
नयाँ वर्ष केवल सरकार वा नेताहरूको विषय होइन । समृद्ध राष्ट्र निर्माणमा प्रत्येक नागरिकको भूमिका हुन्छ । आफ्नो पेसा, व्यवसाय वा क्षेत्र जे भए पनि, जिम्मेवारीपूर्वक काम गर्ने संस्कार विकास गर्न जरुरी छ । भ्रष्टाचारमा संलग्न नहुनु, स्रोतको सदुपयोग गर्नु, कानूनको पालन गर्नु, र सहिष्णु सामाजिक व्यवहार प्रदर्शन गर्नु नागरिकको कर्तव्य हो ।
नयाँ वर्ष २०८२ समृद्धिको वर्ष बनोस् भन्ने हाम्रो चाहना मात्र होइन, साझा संकल्प हुनुपर्छ । यो संकल्पलाई कार्यान्वयनमा रूपान्तरण गर्न राज्य, समाज र व्यक्तिको एकताबद्ध प्रयास आवश्यक छ। जब नागरिक सचेत हुन्छ, नेतृत्व इमानदार हुन्छ, र व्यवस्था उत्तरदायी हुन्छ, तब मात्र हामीले “समृद्ध नेपाल, सुखी नेपाली” को सपना पुरा गर्न सक्छौं ।
रोजगार र उत्पादनमुखी दिशा ः
नयाँ वर्ष २०८२ को सुरुवातसँगै हामीले केवल उत्सव मनाउने मात्र होइन, आगामी वर्षलाई श्रम, सिर्जनशीलता र सम्भावनाको वर्ष बनाउने संकल्प गर्नुपर्छ । नेपालको वर्तमान अवस्थालाई नियाल्दा रोजगारको अभाव, युवाको पलायन, र अत्यधिक आयातमुखी अर्थतन्त्र मुख्य समस्या बनेका छन् । यस सन्दर्भमा २०८२ लाई प्रशस्त रोजगार सिर्जना र घरेलु उत्पादन प्रवद्र्धन गर्ने वर्ष बनाउन सकियो भने, नेपालको आर्थिक विकासले नयाँ गति पाउनेछ ।
रोजगार सिर्जनाको आवश्यकता ः
नेपालमा हरेक वर्ष लाखौं युवा श्रम बजारमा प्रवेश गर्छन् । तर, उनीहरूलाई रोजगारी दिने संरचना भने कमजोर देखिन्छ । धेरै युवा विदेश जान बाध्य छन्, जहाँ उनीहरूले तल्लो तहको श्रममा अनिश्चित भविष्य स्वीकार गरिरहेका छन् । यसरी श्रमशक्ति गुमाउनु केवल व्यक्तिगत क्षतिमात्र होइन, राष्ट्रको विकास क्षमतालाई पनि कमजोर बनाउनु हो ।
त्यसैले, २०८२ मा सरकारले रोजगारी केन्द्रित नीतिहरू ल्याउन आवश्यक छ । सार्वजनिक र निजी क्षेत्रमा रोजगारीको अवसर विस्तार गर्नु, स्वरोजगार र उद्यमशीलतालाई प्रोत्साहन गर्नु, तथा सीप विकास तालिम प्रभावकारी बनाउनु आजको आवश्यकता हो ।
घरेलु उत्पादन र आत्मनिर्भरताको बाटो ः
नेपालको आयात बढ्दो क्रममा छ, जबकि निर्यात न्यून छ । साना उद्योग, कृषि, हस्तकला, पर्यटन, र आइटी क्षेत्रजस्ता क्षेत्रमा पर्याप्त सम्भावना हुँदाहुँदै पनि, उत्पादनशीलताको अभाव छ । २०८२ मा यी क्षेत्रहरूमा लगानी बढाएर आत्मनिर्भर अर्थतन्त्र बनाउने दिशामा जानुपर्छ ।
स्थानीय उत्पादनको प्रवद्र्धनले आयात प्रतिस्थापन मात्रै होइन, ठूलो संख्यामा रोजगारी पनि सिर्जना गर्छ । उदाहरणका लागि, कृषि क्षेत्रमै प्रविधि, लगानी र बजार सुनिश्चित गरियो भने, लाखौं युवालाई गाउँमै काम दिन सकिन्छ । त्यस्तै, साना तथा घरेलु उद्योग, वस्त्र तथा हस्तकला, प्रशोधित खाद्य पदार्थ, जैविक कृषि उत्पादनहरू अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा पनि प्रतिस्पर्धी बन्न सक्छन् ।
सीपमूलक शिक्षा र तालिम ः
रोजगार सिर्जनाको लागि सबैभन्दा महत्वपूर्ण पक्ष हो– सीपयुक्त जनशक्ति । शिक्षाले युवालाई केवल प्रमाणपत्र होइन, जीवनोपयोगी सीप दिनुपर्छ । २०८२ मा विद्यालयदेखि विश्वविद्यालयसम्म सीपमूलक शिक्षा प्रणाली लागू गर्नुपर्छ । प्राविधिक तालिम, उद्यमशीलता तालिम, डिजिटल सीप, भाषा र व्यवसायिक दक्षता युवालाई रोजगारयोग्य बनाउने प्रमुख माध्यम हुन् ।
प्राविधिक शिक्षा तथा व्यावसायिक तालिम परिषदले क्षेत्रीय तालिम केन्द्रहरूलाई मजबुत बनाएर ग्रामीण तहसम्म सीप पु¥याउन सक्नुपर्छ । यसले गाउँमै रोजगार सिर्जना गर्न मद्दत गर्छ ।
निजी क्षेत्रको सहभागिता ः
रोजगार सिर्जना र उत्पादन वृद्धिमा निजी क्षेत्रको भूमिका निर्णायक हुन्छ । सरकारले लगानीमैत्री वातावरण निर्माण गर्न सके निजी क्षेत्रबाट रोजगारी, प्रविधि, र उत्पादनमा उल्लेखनीय वृद्धरिु आउन सक्छ। सहुलियतपूर्ण ऋण, कर छुट, एकद्वार प्रणालीजस्ता सुविधाहरू निजी क्षेत्रलाई आकर्षित गर्न आवश्यक छन् ।
साना र मझौला उद्योगहरूलाई प्राथमिकता दिँदा क्षेत्रीय विकास सन्तुलित हुन्छ र श्रमशक्ति राजधानीमै केन्द्रित हुन आवश्यक पर्दैन ।
युवालाई उद्यमशील बनाउने नीति ः
सरकारले २०८२ लाई युवा उद्यमशीलता वर्ष घोषणा गरेर कार्यक्रमहरू सञ्चालन गर्न सक्छ । स्टार्टअप प्रवद्र्धन, नवप्रवर्तनमा आधारित उद्यमहरूलाई अनुदान र प्रविधिको पहुँच दिने काम गर्नु आवश्यक छ । डिजिटल प्लेटफर्म, इ–कमर्स, सेवा उद्योग, एग्री–टेक र फिनटेक, खेलमा व्यवसायीकता जस्ता क्षेत्रमा युवाहरूलाई आत्मनिर्भर बन्न प्रेरित गर्नुपर्छ ।
२०८२ वर्षलाई हामीले केवल नयाँ पात्रोको सुरुवात होइन, नयाँ सोचको सुरुवातका रूपमा लिनुपर्छ । रोजगार सिर्जना र घरेलु उत्पादन प्रवद्र्धनलाई नीति, कार्यक्रम र व्यवहारमा उतार्न सके, देशको अर्थतन्त्र सुदृढ बन्छ, युवाको भविष्य यथार्थमा आशावादी हुन्छ, र हामी आत्मनिर्भर राष्ट्रतर्फ अघि बढ्न सक्छौं । रोजगारयुक्त समाज, उत्पादनशील राष्ट्र नबनाउँदा सम्म समृद्ध नेपाल निर्माण गर्छु भन्नु बकमफुसे कुरा हो ।
