गढवा, २ कार्तिक । करिब दुई सय वर्ष पुरानो इतिहास बोकेको सिद्ध बाघनाथ बाबा जंगलकुटी संस्थाको नाममा दर्ता हुनुपर्ने जग्गा पुजारीको नाममा दर्ता भएपछि त्यो जग्गा अहिले जग्गा कारोबारीको हातमा पुगेको छ ।
भक्तजनहरुले दान दिएको र थैली बाँधेर किनिएको जग्गा पुजारीको नाममा दर्ता भएपछि त्यो जग्गा बण्डापत्र भएर अन्तिममा जग्गा कारोबारीको हातमा पुगेको भेटिएको छ । पुजारी देवीसिंह चौधरीको नाममा रहेको जग्गा पुजारीका सन्तान हँुदै तेस्रो पक्षको हातमा पुगेको खुलेको छ । राजनीतिक शक्ति केन्द्रको आडमा १० विगाह बढी जग्गा तेस्रो पक्षको नाममा गएको छ । रोल्पा निवासी हिरालाल बुढाको नाममा सबैभन्दा धेरै चार विगाह १८ धुर जग्गा पास भएको छ । जग्गा कारोबारीको चलखेलबाट तीन वर्षअघि जग्गाको कारोबार गरेको भेटिएको हो । बुढाको नाममा एकैदिन २०७७ मंसिर १२ गते दश कित्तामा बाँडिएको चार विगाह १८ धुर जग्गा पास भएको छ । साविक गोबरडिहा ७ (घ) अन्तर्गतका २३९, २०५, २०७, २०८, २३७, २८५, ४६०, ४६४, ४६६, २९७ कित्ता नम्बरको जग्गा देवीसिंह चौधरी र दुर्गेशचन्द्र चौधरीबाट पास लिएको भेटिएको छ ।
यस्तै लीलाराम डाँगीले पनि १० वटा कित्ताको दुई विगाह १८ कट्टा १६ धुर जग्गा पास लिनुभएको छ । डाँगीले ७ (घ) अन्तर्गत २१२, २३६, ६१९, २४२, २९६, ३३३, २९४, ३७७, ३७८, २३८ कित्ता नम्बरको जग्गा सानु चौधरी, दुर्गेशचन्द्र चौधरी र रामरती चौधरीबाट मंसिर १२ गते नै पास लिएको भेटिएको छ । यस्तै रोल्पा राङ्सी निवासी चन्द्रदेव बुढाले एक विगाह १८ कट्ठा एक धुर जग्गा पास लिएको भेटिएको छ । चन्द्रदेवले ३५४, २५१, २४७, ३५५, ३७९ कित्ता नम्बरको जग्गा पुष्पानन्द, हेमलालबाट खरिद गरेको देखिएको छ । पुष्पानन्द चौधरीको नाममा रहेको २८३ र २८४ कित्ता नम्बरको ११ कट्ठा १५ धुर जग्गा वीरेन्द्रकुमार चौधरीले २०७७ मंसिर ११ मा पास लिनु भएको छ । त्यसपछि वीरेन्द्रले एक वर्षको अन्तरालमै २०७८ चैत ३ गते २८४ कित्ता नम्बरको तीन कट्ठा १५ धुर जग्गा प्यूठान निवासी बिन्दु बोहरालाई बेचिएको छ ।
यस्तै २०७९ जेठ २५ मा रोल्पा निवासी नौल सिंह घर्तीलाई आठ कट्ठा जग्गा बिक्री गरेको भेटिएको छ । तत्कालीन गढवा गाउँपालिका–४ का वडा अध्यक्ष गुलाम मोहम्मद जागा मुसलमानका छोरा निजाम खानको नाममा जग्गा पास भएको भेटिएको छ । पुस १ गते खानको नाममा २०४ र ७६३ कित्ता नम्बरको जग्गा पास भएर गएको छ । २०४ नम्बरको दुई कट्ठा चार धुर जग्गा लिलाराम डाँगीले पास गरेर दिएको भेटिएको हो । जग्गा कारोबारीको हातमा पुगेको जग्गा बिक्री गर्न शुरु भएको छ । चन्द्रदेव बुढाले लालमायाँ खत्री (उपाध्याय) लाई यही साउन २६ गते २४५ को जग्गा कित्ताकाट गरी बेचेको एक विगाह दुई कट्ठा जग्गा ८०९ कित्ता नम्बर कायम भएर बिक्री गर्नुभएको छ । जयश्वरी सिंह मल्ललाई ०७९ फागुन २ गते चन्द्रदेव बुढाले नौ कट्ठा आठ धुर जग्गा पास गरेर दिएको भेटिएको छ ।
नापी हुँदा पुजारीकै नाममा दर्ता
गढवा गाउँपालिका–४ निवासी राजेन्द्रप्रसाद चौधरीले आफ्नो हजुरआमा तुलसीले सिद्ध बाघनाथ बाबा जंगलकुटीको नाममा १५ विगाह जग्गा दान दिएको बताउनुहुन्छ । ‘मेरो बाजे बुवा चार÷पाँच वर्ष हुँदा बित्नु भएको हो । मैले बजैले भनेको सुनेर थाहा पाएको हुँ । पर्सेनीको जग्गा जंगलकुटीलाई दानमा दिनुभएको थियो’– उहाँले भन्नुभयो– ‘पछि अरु जग्गा पनि कुटीको नाममा थैली भरेर किनिएको थियो ।’ तर त्यतिबेला के कति दान दिएर जग्गा जम्मा भयो, के कतिले दान दिए भन्ने त्यसको एकिन विवरण र जानकारी छैन । त्यतिबेला जग्गा दर्ता गर्ने चलन थिएन । कुटीको सञ्चालन सबै पुजारीको जिम्मामा थियो । पुजारी भनेकै ‘संस्था’ मान्ने चलन थियो । २०२७ सालको नापी आउनु अघि जग्गा जमिन भएकाहरुले कुटीको नाममा दिएको भनेर नापी गरेनन् । पछि त्यो जग्गा कुटीका पुजारी मोहनदास योगी र अर्का सूर्जमणि चौधरीको संगोलमा नापी भएको फिल्डबुकमा देखिन्छ ।
२०२७ साल फागुन ११ गते संगोल दर्ता भएको पछि सूर्जमणिले जग्गाको आफ्नो हक समेत मोहनदासको नाममा गरिदिएको देखिन्छ । २०५८ सालमा मालपोत कार्यालयमा भएको आगजनीपछि साविक गोबरडिहाको मोठ पनि जल्यो । त्यसपछि पुजारी मोहनदासका छोरा देवीसिंह चौधरीले आफ्नो नाममा श्रेस्ता कायम गरेर वण्डापत्र समेत गरेर आफ्ना छोरा र श्रीमतीको नाममा जग्गा दिनुभयो । जग्गा बण्डापत्र भएपछि जग्गाको किनबेच शुरु भएको देखिन्छ । अंशबण्डा र जग्गाको श्रेस्ता कायम भएपछि एकैपटक २०७७ साल फागुनमा आइपुगेपछि कारोबारीहरुले चलखेल गरेर जग्गा किनेको पाइएको छ । दुर्गेशचन्द्र, पुष्पानन्द, हेमलाल, सानुनारायण र रामरतीको नाममा बण्डापत्र भएको छ । ‘पर्सेनीको जग्गा जंगलकुटीका बाबाको जग्गा हो भनेर सुन्दै आयो । त्यो हो पनि’ थारु कल्याणकारिणी सभा क्षेत्र नं. १ का पूर्वसदस्य कर्कट चौधरीले भन्नुभयो– ‘महन्थको रुपमा जग्गा संरक्षण भयो । संस्था दर्ता गरेर राख्ने चलन भएन । पुजारीबाट हक सार्दै आएको देखिन्छ । तर बीचमा जग्गाको हक पुजारीमा सर्नुपर्नेमा बण्डापत्र गरेर आफ्ना सन्तानलाई दिएको देखियो ।’ थारु कल्याणकारिणीसभा क्षेत्र नं. १ ले जग्गाको किनबेच भइरहेको सम्बन्धमा बैठक बसेर त्यस बारेमा बुझ्न एउटा समिति समेत बनाएको थियो । २०७७ भदौ १२ गते बसेको बैठकले हिरालाल चौधरीको संयोजकत्वमा गढवा–४ पर्सेनीको जग्गाको विषयमा छानबिन गर्न समिति गठन गरेको थियो । तर यो समितिले अध्ययन प्रतिवेदन सार्वजनिक गर्न सकेको छैन ।
शक्ति केन्द्रको चलखेल र संरक्षण
जंगलकुटीका पुजारीको नाममा भएको जग्गा किनवेच गरी जग्गा व्यवसायीको हातमा पु¥याउन राजनीतिकरुपमा संरक्षण र चलखेल भएको छ । माओवादी नेताको संरक्षणमा बण्डापत्र भएर पुजारीका छोराहरुको नाममा भएको जग्गा व्यवसायीको हातमा पुगेको छ । जग्गा किनबेच र चलखेल हुँदा वातावरण मिलाउने काम स्थानीय नेतृत्वले गरेको जानकारहरुको दाबी छ । शुरुमा लिज सम्झौता गरेर जग्गाको स्थिति बुझ्ने काम भएको छ । कृषि प्रयोजनका लागि भन्दै लिज सम्झौता गरेर जग्गाको अवस्था पत्ता लगाउने काम सिसहनियाँ निवासी विरखबहादुर महराले गरेको दाबी गरिएको छ । राम्रो ठाउँमा भएको जग्गाको अवस्था पत्ता लगाएपछि खरिद गर्ने भनेर बइना गरेर सुरक्षित गरिन्छ । अनि जग्गा खरिद गर्ने अर्को समुहको खोजी हुन्छ । प्रतिकट्ठा ६० देखि ७५ हजारसम्मको मुल्यमा खरिद गरेर तेस्रो पक्षलाई प्रति कट्ठा एक लाख ५० हजारदेखि तीन लाखसम्म बिक्री गरेको दाबी गरिएको छ ।
नेकपा माओवादी केन्द्रका नेता तथा लुम्बिनी प्रदेश सभा सदस्य इन्द्रजीत थारुले जग्गा किनबेचमा आफ्नो कुनै संलग्नता नरहेको दाबी गर्नुभयो । ‘मैले थाहा पाउने बेलामा देवीसिंहका छोराहरुले खरिद बिक्री गरिसकेका थिए । त्यसपछि मैले समितिलाई सोधें । थाहा छैन भन्ने जवाफ आयो । पास भएर गएको जग्गा फर्किने अवस्था देखिएन’– उहाँले भन्नुभयो– ‘निजी स्वामित्वमा भएको जग्गा भएकाले कानुनी लडाइँ लड्न नसकिएको हो ।’ जग्गा किनबेचमा अमुक राजनीतिक दलका नेताको संरक्षण रहेको विवरण सामाजिक सञ्जाल फेसबुकमा कांग्रेस नेता योगेन्द्र चौधरीले सार्वजनिक गर्नुभयो । त्यसपछि यससँग जोडिएका विषयहरु थप सतहमा आए । ‘जग्गा किनबेच हुँदैछ । चलखेल भइरहेको छ भन्ने बारेमा थाहा पाएपछि यस बारेमा रोक्न धेरै प्रयास गरियो । तर सकिएन’– कांग्रेस नेता योगेन्द्र चौधरीले भन्नुभयो– ‘उतिबेला थारु कल्याणकारिणी सभाको बैठक राखेर समिति समेत गठन गर्न लगाइयो । केही नतिजा आएन ।’ पुजारीको नाम हुँदै छोराहरुमा पुगेको जग्गा कौडीको भाउमा बिक्री हुनुहुँदैन भन्ने मान्यता आफुले बोकेको बताउनुभयो ।
लमही नगरपालिकाका तत्कालीन प्रमुख कुलबहादुर केसीले वडा अध्यक्षले सिफारिस रोकेको विषयमा आफुले कुरा गरेको, जंगलकुटीसँग जोडिएको विषय भन्ने सुनेपछि त्यसको पछि नलागेको बताउनुभयो । ‘किन सिफारिस रोक्नुभयो भनेर कुरा गरेकै हुँ तर जंगलकुटीको नाम जोडिएपछि मैले कुरा अघि बढाएन’– उहाँले भन्नुभयो– ‘पछि के भयो, त्यसबारेमा यहाँहरु जानकार हुनुहुन्छ ।’ जग्गा लिजमा लिने व्यक्ति सिसहनियाँका बिरखबहादुर महरा हुनुहुन्छ । पछि त्यही जग्गा बिक्री भएको छ । तर उहाँले आफ्नो कुनै संलग्नता नरहेको दाबी गर्नुहुन्छ । ‘मेरो भूमिका केही छैन । जग्गा लिजमा ल्याउने काम भएको हो । ३–४ वर्षसम्म पर्खेर बसें । भोगचलन गर्न दिएनन्’– उहाँले भन्नुभयो– ‘अहिले आपसमा भिडिरहेको देख्छु । वार्षिक एक हजार पाँच सयको दरमा १२ विगाह जग्गा लिजमा लिएको थिएँ ।’ गढवा गाउँपालिका वडा नं. ४ का तत्कालीन वडाध्यक्ष गुलाम मोहम्मद जागा मुसलवान तत्कालीनले आफ्नो छोराको नाममा दर्ता भएको जग्गा सार्वजनिक कब्रिस्थानको लागि खरिद गरिएको दाबी गर्नुभयो । ‘स्पष्ट कुरा के हो भने त्यो कब्रिस्थानको संयुक्त जग्गा हो । सबैसँग पैसा उठाएर किनेको हो । संस्था दर्ता नहुँदा त्यो जग्गा व्यक्तिको नाममा राख्नुपरेको हो’– उहाँले भन्नुभयो– ‘संस्था दर्ता गरेकै दिन व्यक्तिबाट सारेर संस्थाको नाममा ल्याउने हो ।’ आफू वडाध्यक्ष हुँदा दुई वर्षसम्म सिफारिस रोकेको तर पछि कसैले चासो नदिएपछि सिफारिस दिनुपर्ने अवस्था आएको उहाँले बताउनुभयो । ‘किन सिफारिस नदिएको, यसरी रोक्न मिल्दैन, कानुन विपरीत हुन्छ भनेर अदालत जान खोजे । त्यसपछि मैले सिफारिस दिनै प¥यो’– उहाँले भन्नुभयो– ‘त्यो जग्गाको प्रकृति तीन पुस्ते व्यक्तिगत देखिन्छ । कतै जंगलकुटीको नाम देखिदैन ।’
